FOLKLOR GÓRALSKI

Folklor regionalny na terach dzisiejszej Polski zaczął rozwijać się w XIX wieku. Wiele czynników wpływało na folklor danego regionu, począwszy od wpływu innych ludów, przez zamożność miejscowej ludności, aż po uwarunkowania geograficzne, które niejednokrotnie oddzielały ludność danego obszaru od obszarów sąsiednich. Folklor regionalny składa się
z wielu elementów, do których należy zaliczyć, stroje ludowe, sztukę ludową, tańce i muzykę oraz miejscowe święta i obrzędy. Do dziś w Polsce zachowały się obszary gdzie miejscowy folklor ludowy jest podtrzymywany
i kultywowany, są to miedzy innymi Kaszuby, Kurpie, Podhale, Śląsk i dawne Księstwo Łowickie oraz wiele innych regionów Polski. 

Etnograficzna mapa Polski

Dzisiaj zapraszamy Was w ciekawą podróż
z folklorem góralskim…

Folklor Góralski

Polskie góry to miejsce, które na tle innych regionów etnograficznych, wyróżnia się stałym kultywowaniem folkloru, w naturalny sposób przekazywany kolejnym pokoleniom.

 Członkowie zespołu Żywczanie ubrani w strój Górali Żywieckich (zdjęcie: ZPiT Żywczanie)

Co więcej folklor góralski jest kultywowany na co dzień, nie tak jak w przypadku innych regionów, gdzie folklor jest jedynie „odkurzany” na święta i uroczystości. W Polsce Górali dzieli się na kilka grup, różnice pomiędzy tymi grupami możemy dostrzec w strojach ludowych oraz w gwarze. Największym centrum folkloru góralskiego jest Zakopane. Odwiedzając to miasto, na każdym kroku możemy spotkać takie elementy folkloru jak: stroje, gwara 
i kuchnia.

Każda grupa górali może poszczycić się własnym strojem ludowym. Obecnie najbardziej znanym strojem góralskim jest strój podhalański. Wśród licznie zachowanych strojów mamy również strój Górali Żywieckich czy strój Górali Beskidu Śląskiego. Mniej znane są stroje Spiskie czy strój Orawski. To właśnie mnogość strojów góralskich, najlepiej odzwierciedla bogactwo folkloru góralskiego.

Opis stroju podhalańskiego:

Góral nosi płaski czarny kapelusz z filcu, którego główkę otaczają muszelki zwane kostkami naszyte na czerwoną wstążkę. Białą lnianą koszulę z szerokimi rękawami zdobi przy szyi metalowa spinka przystrojona łańcuszkami 
i koralikami. Góralskie spodnie, czyli portki szyte z białego płótna, mają rozcięcia w pasie i u dołu nogawek. Wzdłuż nogawek biegną lampasy
z kolorowego sznurka, dół spodni zdobią pomponiki, a górę - barwny haft zwany parzenicą. Noszony na spodniach skórzany pas bacowski jest bogato zdobiony wyżłobieniami, metalowymi ćwiekami i guzami. Kierpce, szyte ze skóry, przywiązuje się do nóg rzemykami zwanymi nawłokami. Cucha, zarzucana na ramiona jak peleryna, jest okryciem wierzchnim. Zdobi ją wielobarwny haft, rozmaite aplikacje, obszyte tasiemką boki oraz czerwona wstążka, służąca do wiązania. Uzupełnieniem stroju jest laska z toporkiem - ciupaga.

Nakryciem głowy góralki jest kolorowa chusta zwana szmatką. Wiosną i latem dziewczyna chodzi z odkrytą głową, wplatając we włosy kwiaty dla ozdoby. Na batystową koszulę, ozdobioną białym haftem i kryzką, wkłada aksamitny gorset podszyty płótnem i wyszywany barwnym haftem. Wstążka służąca do sznurowania gorsetu jest długa, najczęściej czerwona, związana na dole w kokardę. Jej długie końce swobodnie spływają na spódnicę uszytą z tybetu, którą zdobi kwiecisty motyw ułożony w koronę. Pod spódnicą dziewczyna nosi białą halkę zwaną fartuchem, na nogach kierpce, a na szyi sznury czerwonych korali.

Gwara góralska jest bardzo specyficzna, wyróżnia się połączeniem dialektu polskiego i naleciałości słowackich 
i bałkańskich. Gwara ta charakteryzuje się akcentowaniem pierwszej sylaby oraz wymawianiem głosek cz, sz, ż, ch jako c, s , z, k. Zachowanie archaizmów staropolskich w gwarze góralskiej oraz
w mowie potocznej, może doprowadzić do ciekawej sytuacji. Rozmówca nieznający tego języka i słuchający rdzennego górala, może odnieść wrażenie, że rozmawia 
z obcokrajowcem.

Tradycje tańców góralskich, wywodzą się w dużej mierze ze zwyczajów pasterzy wołoskich. Dlatego tańce góralskie to przede wszystkim tańce męskie, które mają na celu pokazanie siły i zręczności tancerzy. W trakcie wykonywania tańca, Góral miał za zadanie okazać swoje umiejętności i tym samym olśnić partnerkę. Specyfikacja tańców góralskich, sprawiła, że rola kobiety w tańcach jest niewielka często dekoracyjna. Głównymi tancerzami są mężczyźni, co mocno uwidacznia się w trakcie tańczenia zbójnickiego.

                                          Młodzi chłopcy wykonują taniec góralski (zdjęcie: Serwis wsi Pyzówka)

Tradycyjna kuchnia góralska to przede wszystkim niepowtarzalny smak, który nie zmienia się od wieków. 
W kuchni góralskiej bazuje się głownie na ziemniakach, kwaszonej kapuście, bundzu i oczywiście oscypku. Istotną tradycją, która przetrwała w regionie Zakopanego jest kiszenie kapusty, którą układa się w beczkach, wyłożonych liśćmi a następnie ugniata się ją boso.

Folklor góralski to również Legendy Góralskie,  głównie pochodzące z Tatr, Podhala a przede wszystkim z Zakopanego. Legendy Góralskie przez wieki towarzyszyły Polakom zamieszkującym góry, bawiąc
i ucząc kolejne pokolenia. Do czasów nam współczesnych zachowało się wiele wspaniałych legend góralskich. Legendy Góralskie, to element naszego dziedzictwa narodowego, naszej kultury i tradycji, warto się z nimi zapoznać.

Dzięki swojej odrębności i podtrzymaniu rodzimych tradycji, folklor góralski jest ciekawą atrakcją turystyczną. Dzięki niezwykłemu klimatowi, Polskie Góry przyciągają turystów, nie tylko z całej Polski, ale również z różnych zakątków świata. Warto pielęgnować i rozpowszechniać folklor góralski.

Izabela Jakubik i Łukasz Szary